Formy zatrudnienia w Polsce
W Polsce występują różne formy zatrudnienia. Można podzielić je, z uwagi na charakter prawny umów, na formy wynikające z kodeksu pracy i z kodeksu cywilnego:
- na podstawie Kodeksu pracy – czyli ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 2014 r., poz. 1502, z późn. zm.), który jest podstawowym źródłem prawa pracy zawiera się różnego rodzaju umowy o pracę,
- na podstawie Kodeksu cywilnego – czyli ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2016 r., poz. 380, z późn. zm.), który reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi zawiera się umowę zlecenia, umowę o dzieło i inne umowy cywilnoprawne.
Umowa o pracę jako forma zatrudnienia pracownika
Podstawową formą zatrudnienia pracownika jest stosunek pracy, czyli umowa o pracę. Stanowi ona akt normatywny, regulujący prawa i obowiązki stron stosunku - pracownika i pracodawcy. Zawarta umowa zobowiązuje pracownika do wykonywania pracy na wskazanym stanowisku, w określonym miejscu i czasie, pod kierownictwem pracodawcy bądź innej wskazanej przez niego osoby. Za wykonaną pracę pracownikowi należy się konkretne wynagrodzenie. Jego minimalną wysokość określają przepisy.
Czas trwania umowy o pracę
W zależności od czasu, na jaki zawierana jest umowa o pracę, wyróżnia się:
- umowę na czas nieokreślony – uważana za najbezpieczniejszą dla pracownika, z uwagi na największą ochronę przed jej wypowiedzeniem przez pracodawcę,
- umowę na okres próbny – do 3 miesięcy,
- umowę na czas określony,
- umowę na czas wykonania danej pracy,
- umowę na zastępstwo.
Umowa o pracę - koszty pracodawcy
Pracodawca, zatrudniający pracownika na umowę o prace, ponosi koszty składek:
- częściowych na ubezpieczenia społeczne – emerytalne, rentowe, wypadkowe,
- na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Łączny koszt zatrudnienia pracownika na cały etat kształtuje się na poziomie co najmniej wynagrodzenia minimalnego powiększonego o około 20% z tytułu składek.
Umowa o pracę - gwarancje dla pracownika
Umowa o pracę wiąże się ona z wieloma gwarancjami dla pracownika, w tym:
- wynagrodzeniem minimalnym,
- prawem do płatnego urlopu - 20 dni, gdy pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat, 26 dni, gdy pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat i urlopu macierzyńskiego,
- wynagrodzeniem chorobowego na czas choroby,
- uregulowanym czasem pracy,
- uszczegółowionym sposobem zatrudniania i zwalniania.
Rozwiązanie umowy o pracę
Kodeks pracy powala na rozwiązanie umowy o pracę:
- za porozumieniem stron,
- za wypowiedzeniem,
- bez wypowiedzenia,
- z upływem czasu umowy lub z dniem zakończenia pracy, która była powodem zawarcia umowy.
Umowę rozwiązuje się w formie pisemnej. Po jej zakończeniu pracodawca wystawia pracownikowi świadectwo pracy.
Okres wypowiedzenia umowy o pracę wynosi:
w okresie próbnym:
- 3 dni – przy zatrudnieniu do 2 tygodni,
- 7 dni – przy zatrudnieniu ponad 2 tygodnie,
- 14 dni – przy zatrudnieniu do 3 miesięcy.
na czas określony i nieokreślony:
- 14 dni – przy zatrudnieniu krótszym niż 6 miesięcy,
- 1 miesiąc – przy zatrudnieniu co najmniej 6 miesięcy,
- 3 miesiące – przy zatrudnieniu co najmniej 3 lata.
Umowy cywilnoprawne jako forma zatrudnienia pracownika
Często stosowane są również umowy cywilnoprawne, regulowane przez Kodeks Cywilny. Należą do nich:
- umowa o dzieło,
- umowa zlecenie,
- umowa agencyjna,
- kontrakt menedżerski.
Umowy cywilnoprawne cieszą się sporym zainteresowaniem wśród pracodawców i pracowników. Tym pierwszym zapewniają niższe koszty zatrudnienia i możliwość szybkiego rozwiązania umowy. Drugim dają swobodę w sposobie wykonywania pracy. Przyjrzyjmy się nieco bliżej dwóm najczęściej zawieranym umowom cywilnoprawnym - umowie zlecenie i umowie o dzieło.
Umowa zlecenie
Umowa zlecenie, nazywana też „umową starannego działania”, podpisywana jest pomiędzy zleceniodawcą a zleceniobiorcą. Jej przedmiotem jest staranne wykonanie określonej czynności prawnej, nie zaś jej rezultat końcowy. Wynagrodzenie zleceniobiorcy nie może być niższe niż określona minimalna stawka godzinowa. Co istotne, umowa zlecenie nie musi być wykonywana za wynagrodzenie, o ile strony tak w niej ustalą.
Zleceniobiorca podlega obowiązkowo jedynie ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz społecznemu (emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu). Ubezpieczenie chorobowe jest natomiast dobrowolne. Zleceniodawca zwolniony jest z odprowadzania składek społecznych za zleceniobiorcę dopiero w momencie, kiedy ten posiada inne tytuły do ubezpieczenia, których kwota jest równa lub wyższa niż minimalna krajowa. W takim przypadku obowiązkowo opłacana będzie jedynie składka zdrowotna.
Umowa zlecenie nie daje pracownikowi przywilejów, w tym płatnego urlopu wypoczynkowego i urlopu macierzyńskiego czy określonego okresu wypowiedzenia. Umowa zlecenie nie liczy się także do stażu pracy i nie daje żadnej gwarancji ciągłości zatrudnienia.
Zawarta umowa zlecenie może być rozwiązana wypowiedzeniem w każdym czasie, przez każdą ze stron.
Umowa o dzieło
Umowa o dzieło, nazywana też „umową rezultatu”, podpisywana jest pomiędzy wykonawcą a zamawiającym. Przedmiotem umowy jest wykonanie konkretnego, określonego dzieła przez wykonawcę, za wynagrodzeniem wypłaconym przez zamawiającego. Wynagrodzenie to nie jest jednak określone przez przepisy.
Umowa o dzieło nie stanowi tytułu do ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że wykonawca nie podlega ubezpieczeniom społecznym ani zdrowotnym. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy umowa o dzieło zostanie podpisana z pracownikiem, z którym zamawiający ma już podpisaną umowę o pracę. W tej sytuacji umowa o dzieło także stanowi tytuł do obowiązkowego objęcia ubezpieczeniem ZUS.
Umowa o dzieło nie uprawnia wykonawcy do korzystania z przywilejów pracowniczych, w tym płatnego urlopu wypoczynkowego i urlopu macierzyńskiego.
Umowa o dzieło wygasa po wykonaniu dzieła i zapłacie należności. Strony mogą odstąpić od umowy w każdym czasie.
Opodatkowanie umów cywilnoprawnych
Zarówno umowa zlecenie, jak i z umowa o dzieło wymagają udokumentowania rachunkami, stanowiącymi podstawę do wypłacania wynagrodzenia. To podlega opodatkowaniu. Przy umowach cywilnoprawnych możliwe jest stosowanie kosztów uzyskania przychodu, które w podstawowej stawce wynoszą 20% lub 50% w sytuacji, kiedy zleceniobiorca lub wykonawca dzieła korzystają z praw autorskich.
Pozostałe formy zatrudnienia
Opisane powyżej formy zatrudnienia są w Polsce najczęściej stosowane. Warto pamiętać, że pracownik może wykonywać swoją pracę także na podstawie wolontariatu, stażu i praktyk oraz innych umów cywilnoprawnych – umowy agencyjnej i kontraktu menadżerskiego.
Samozatrudnienie
Samozatrudnienie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej przez osobę fizyczną. Współpraca odbywa się między wykonawcą (przedsiębiorcą) a zlecającym (pracodawcą). Wzajemną współpracę stron reguluje Kodeks cywilny.
Przedsiębiorca, prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, w porozumieniu z pracodawcą określa wysokość wynagrodzenia za wykonaną pracę, miejsce i czas pracy. Wykonawcy nie przysługują żadne gwarancje - wynagrodzenie minimalne, płatny urlop wypoczynkowy czy unormowany czas pracy. Po jego stronie leżą też wszystkie obowiązki związane z prowadzeniem księgowości i ZUS-em.